Karanlık Ticari Tasarımlar (Dark Commercial Patterns), Ticaret Bakanlığının bünyesinde bulunan Reklam Kurulu’nun 8 Ağustos 2023 tarihinde gerçekleştirilen 336 sayılı toplantısının ana teması oldu.
Karanlık Ticari Tasarımlar (Dark Commercial Patterns) Nedir?
Karanlık Ticari Tasarımlar, çevrimiçi ortamda yaygın olarak bulunan çok çeşitli uygulamaları ifade eder. OECD Tüketici Politikası Komitesi, yargı alanlarındaki düzenleyiciler ve politika yapıcılar arasında kısa vadeli tartışmayı kolaylaştırmak için karanlık modellerin işleyen bir tanımını önermektedir: “Karanlık ticari tasarımlar, özellikle çevrimiçi
kullanıcı arayüzlerinde veya tüketici özerkliğini, karar vermesini veya seçimini bozabilen tasarım öğeleridir. Genellikle tüketicileri kandırır, zorlar veya manipüle ederler ve çeşitli şekillerde doğrudan veya dolaylı tüketici zararına neden olurlar ancak, birçok durumda bu tür bir zararı ölçmek zor veya imkansız olabilir. Etik değildirler.
Burada temel amaç; satıcı veya sağlayıcı lehine değişikliklere yol açmayı hedefleyen yöntemler kullanarak tüketicinin karar verme sürecini önemli ölçüde olumsuz etkilemektir.
Bu yöntemler genellikle çevrimiçi kullanıcı arayüzlerinde bulunur ve tüketicileri genellikle kendi çıkarlarına uygun olmayan seçimler
yapmaya yönlendirir, aldatır, zorlar veya manipüle eder.
Karanlık Ticari Tasarımlara (Dark Commercial Patterns) yönelik düzenleme
Tüketicilerin ekonomik davranış biçimlerini önemli ölçüde bozacak şekillerde ortaya çıktığı tespit edilen Karanlık Ticari Tasarımlar (Dark Commercial Patterns) bir süredir Reklam Kurulunca takip edilerek incelemeye alınmıştı. Bu doğrultuda, Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nde yapılan değişiklikle Karanlık Ticari Tasarımlara ilişkin düzenlemeler uygulamaya konuldu. Uygulamaya konulan bu yeni düzenlemeyle; internet başta olmak üzere dijital ortamlarda tüketicilerin karar verme veya seçim yapma iradesini olumsuz etkileyen ya da normal şartlar altında vereceği kararda satıcı veya sağlayıcı lehine değişikliklere yol açmayı hedefleyen manipülatif ara yüz tasarımları, seçenekler ya da ifadeler gibi araçlarla yöntemler kullanmanın dürüstlük kurallarına aykırılık teşkil ettiği belirtilerek bu uygulamalar “haksız ticari uygulama” olarak kabul edildi.
Bu kapsamda, Reklam Kurulu’nun 336 sayılı toplantısında dijital ortamlarda tüketicilerin karar verme veya seçim yapma iradesini olumsuz etkilemeye yönelik, önceden seçili opsiyonların tüketicilere sunulması, tüketicileri belirli tercihlere yönlendirmek için diğer seçeneklerin zorlaştırılması gibi uygulamalarda bulunan firmalar hakkında yaptırımlar uygulandı.
Karanlık Ticari Tasarımlara (Dark Commercial Patterns) yönelik düzenlemenin amacı
Karanlık Ticari Tasarımlara (Dark Commercial Patterns) yönelik düzenleme ile; tüketicilerin manipülatif uygulamalar sebebiyle haksız rekabete, ticaret etiğine aykırı ve mağduriyet oluşturabilecek durumlardan ayrıştırılarak, tüketici tercihlerinin şeffaf ve doğru bilgi akışı çerçevesinde gerçekleştirilmesi amaçlanıyor.
Web siteleri ve Mobil Uygulamalardaki Karanlık Ticari Tasarım (Dark Commercial Patterns) örnekleri
– Tüketicinin bir satın alma işlemi yapmak için kayıt yapmaya zorlanması.
– Bir kutucuk içerisinde onaylanma işlemenin zorunluğu olduğu durumda seçenek sunularak, bir seçeneğin satıcı lehine dikkat çekecek şekilde renk, büyük yazı vb. şekiller ile öne çıkarılması.
– Kalıcı olarak kapatma seçeneği sunmayan (sonra dene ve şimdi dene şeklinde 2 seçenekli) bir iletişim kutusu.
– Tüketicinin, aboneliğini iptal etmek için araması gerektiğini belirten yazı kutusu.
– Süre dolduktan sonra bile kullanılabilir olmaya devam eden bir kampanya teklifi (Geri sayım sayacı kullanılarak belli bir süre sonra kampanyanın sona ereceğini gösteren kutucuk).
– Bir satın alma işleminin son aşamasında toplam fiyata eklenen isteğe bağlı olmayan ücretler.
– Diğer tüketicilerin aynı ürünü incelediğini gösteren, yanıltıcı veya yanlış olabilecek etkinlik bildirimleri (bir satış sitesinde ürün sayfasında sayı belirtilerek “… kişi bu ürünü inceliyor” ifadesi).
– Adres defterine erişim izni isteyen uygulama.
– Tüketicinin tercih yapması gereken seçenekler arasında bulunan ve satıcı lehine olan kutucuğun ekrana varsayılan olarak işaretli gelmesi.
– Firma dostu/daha pahalı olan seçeneğin ekranda varsayılan olarak seçili gelmesi.
– Satıcı lehine kasıtlı veya açıkça belirsizlik içeren sorular.
– Tüketicinin, tasarım olarak görünürde reklam olmayacak şekilde dizayn edilen ancak reklam olan bir şeye tıklanmaya teşvik edilmesi.
– Satıcının tercih ettiği bir şeyi yapmak için tekrarlanan
istekler/bildirimler.
– Alışverişlerde tüketici lehine ürünler arasında karşılaştırma yapmayı engelleme.
– Tüketici hesabının silinmesinin zorlaştırılması/engellenmesi.
– Tüketicinin sepete eklemediği bir ürünün satıcı lehine avantaj yapacak şekilde sepete otomatik olarak dikkat çekmeyecek şekilde eklenmesi.
– Satın alma işleminden önce gizlenen, ürün sayfasında gizlenen veya geç açıklanan maliyetler.
– İstenmeyen bir aboneliğin beklenmedik yöntemler ile satıcı lehine hileli şekilde yenilenmesine yönelik eylemler.
– Tüketiciye reklam/tanıtım sırasında belirtilenden farklı bir ürün veya farklı bir ücret sunulması.
– Diğer tüketicilerin eylemlerine ilişkin yanıltıcı veya yanlış olabilecek göstergeler.
– Diğer tüketicilerin bir ürünle ilgili yanıltıcı veya yanlış
olabilecek yorumları/ifadeleri.
– Bir ürünün stok miktarının yanıltıcı/yanlış şekilde az kaldığı belirtilerek, Tüketicinin bir an önce ürünü satın almaya teşvik edilmesi.
– Bir kampanyanın sınırlı sayıda üründe ve sınırlı sürede uygulanacağı belirtilerek, Tüketicinin Satıcı tarafından kasıtlı olarak belirlenen ürünleri bir an önce satın almaya teşvik edilmesi.
– “Utandırmayı onaylama veya olumsuz bir devre dışı bırakma” olarak isimlendirebileceğimiz “Confirmshaming” ile yalnızca belirli bir ürünü istemediğiniz için aşağı olduğunuzu ima eden uygulamalar. Örn; bir web sitesine ilk girildiğinde, açlıktan ölmek üzere olan çocuklara yardım etmek isteyip istemediğinizi soran bir kutucuk görürsünüz. Bu kutucukta KAPAT seçeneği yoktur, bunun yerine; “Evet, şimdi bağış yapıyorum” ve
“Hayır, çocuklar umurumda değil” gibi 2 seçenek vardır. Bu şekilde kendinizi kötü hissederek bağış yapmaya yönlendirilmeniz amaçlanır.
– Gizli abonelik/zorunlu süreklilik içeren Mobil Uygulamalar
LÜTFEN DİKKAT! Bu sitede bilgi amaçlı olarak verilen tavsiyeleri herhengi bir platformda uygulamadan önce lütfen YASAL UYARI sayfamızı inceleyiniz. Bu konudaki tüm sorumluluk ziyaretçiye aittir.
